Στην περιοχή υπάρχουν πολλοί τύμβοι, δύο έχουν ανασκαφεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και βρέθηκαν αντικείμενα χρήσιμα για την ιστορική έρευνα (Δίκαια - Ρίζια).

Στα Κόμαρα βρέθηκε ανάγλυφο θράκα ιππέα, με την επιγραφή ΚΥΡΙΩ ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΑΥΛΟΥΖΕΝΙΣ (ΑΥΛΟΥΖΕΝΕΩΣ) ΕΥΞΑΜΕΝΟΣ. Η παράσταση αυτή του θράκα ήρωα είναι πολύ διαδεδομένη στη Θράκη και μοιάζει Απόλλωνα, του οποίου το όνομα φέρει. Ο αφιερωτής όπως φαίνεται, έφερε το γνήσιο θρακικό όνομα Αυλούζενις. Το ανάγλυφο βρέθηκε το 1937 και φυλασσόταν στο Μουσείο του Διδυμοτείχου.

Στο χωράφι του Γ. Τριαντάφυλλου, κατοίκου Κομάρων, βρέθηκε στήλη 40 Χ 15 εκατοστά που γράφει: ΑΓΑΘΗ Τ(ΥΧΗ) ΚΥΡΙΩ ΑΠ(ΟΛΛΩΝΙ) ΣΩΖΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗ (ΡΙΟΝ ΑΝΕΘΗΚΕΝ).

Όπως αποδεικνύει το σχήμα των γραμμάτων, πρόκειται για αναθηματική επιγραφή του 3ου - 2ου αιώνα π.Χ. Η γραμμένη πλευρά είναι κυλινδρική, ενώ η πίσω επίπεδη. Το μάρμαρο δεν είναι καλής ποιότητας και δεν φέρει γράμματα σε όλο το ύψος του. Το ύψος των γραμμάτων είναι 4 χιλιοστά και το βάθος τους 2 χιλ. του μέτρου.

Εκτός από τα παραπάνω ευρήματα, στην τοποθεσία Παλιά Αμπέλια, βρέθηκαν κατά καιρούς κατεργασμένες πέτρες και μάρμαρα, όπως αυτό που τοποθετήθηκε στο κατώφλι της εκκλησίας των Καμάρων, καθώς και ο κορμός αγάλματος, που βρέθηκε το 1911 και χάθηκε κατόπιν.

Στην Ελιά βρέθηκε πλάκα 80 Χ 50 εκ. με ανάγλυφη παράσταση γυμνού άνδρα, πιθανότατα του Ηρακλή, και δεύτερη ενός περιστεριού και σκύλου. Τα ευρήματα χρονολογούνται στους Ρωμαϊκούς χρόνους (0-330 μ.Χ.) και βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.

Στα σύνορα Ελιάς - Πενταλόφου - Κομάρων υπάρχει μια περιοχή που ονομάζεται Δύμη. Πολλά μνήματα, μάρμαρα και κεραμικά βρίσκονται ακόμα και μαρτυρούν την ύπαρξη μεγάλου οικισμού ή αρχαίας θρακικής πόλεως.

Ο Κ. Κουρτίδης και Μ. Αποστολίδης ορίζουν τη Δύμη στο χωριό Πόρος, κοντά στις Φέρες.

Στην Πλάτη βρέθηκαν επιτύμβιες ενεπίγραφες και αναθηματικές πλάκες, από τα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας και μεταγε- νέστερα, ανάγλυφα "Θρακός ιππέως", σαν εικονίσματα του Αγίου Γεωργίου και ντόπια θρακικά χειροποίητα όσιρακα.

Επίσης βρέθηκαν μεγάλα κομμάτια από αττικούς γραπτούς κρατήρες του 4ου αιώνα π.Χ. (Μουσείο Καβάλας). Πρόκειται για τα αρχαιότερα γνωστά έργα του αττικού κεραμικού εργαστηρίου. Επίσης, ένα χάλκινο αγαλματίδιο αλόγου ρωμαϊκών χρόνων.

Άρζος : Ορειχαλάκινος κάδος
(4ος αι. π.Χ.)

Στα Μαράσια ο Άρδας ενώνει τα νερά του με τον Έβρο. Απέναντι η Αδριανούπολη φαίνεται πεντακάθαρα. Τα μνήματα του χωριού έχουν κάτι το ξεχωριστό: επιγράμματα επιμελημένα και καλλιτεχνικά με ζωντανές παραστάσεις από τα 1700 μ.Χ.

Απέναντι απ' το ποτάμι, στα Ρίζια, κοντά στον Κέραμο, βρέθηκε προϊστορικός οικισμός και άλλα παλαιολιθικά ευρήματα που χρονολογούν την ύπαρξη ζωής 10.000 - 7.000 χρόνια π.Χ.

Επίσης σε ταφικό τύμβο βρέθηκαν αντικείμενα της πρώιμης εποχής του σιδήρου, της κεραμικής εποχής 9ου - 8ου π.Χ. αϊ. Υπήρχε ένας λάκκος με καύση νεκρού, στάχτες και κάρβουνα (βλ. Ηρόδοτο) και δύο χάλκινα νομίσματα που έχουν στη μια όψη τον Αυτοκράτορα Ουίρο (161 - 169 μ.Χ.) και στην άλλη τρεις μορφές, που μάλλον αναπαριστούσαν τα ποτάμια Άρδα, Έβρο και Τούντζια.

Στον τύμβο των Δικαίων βρέθηκε κεραμοσκεπής τάφος γαιοκτημόνων μάλλον της εποχής του Αυτοκράτορα Κόμοδου (Commodus Marcus Aurelius 180 - 192 μ.Χ.), αγγεία με τέσσερις λαβές, χάλκινη πόρπη, λυχνάρια, οστέινα ανάγλυφα ζάρια καθώς και γυάλινα δοχεία, παραμορφωμένο γυάλινο αγγείο, χρυσά κοσμήματα, γυάλινο βαλσαμάριο και ελάσματα.

Το Ορμένιο είναι το παλιό Τσιρμέν, η Βυζαντινή Τζερμιά-νου πόλις, όπου στα 1371 έγινε μάχη μεταξύ των Χριστιανών της Βαλκανικής (Σέρβοι, Κροάτες, Ούγγροι) και των Τούρκων, με αρχηγό τον αρνησίθρησκο (ελληνικής καταγωγής) Γαζή Εβρενός. Οι Σέρβοι, βασιζόμενοι στην αριθμητική υπεροχή τους, επιδόθηκαν σε οινοποσία. Οι Τούρκοι τους αιφνιδίασαν και οι σύμμαχοι, που ανέρχονταν σε 60.000, σφάχτηκαν, αιχμαλωτίσθηκαν ή πνίγηκαν στον Έβρο ποταμό. Το Τσιρμέν έγινε έδρα πασά και από κει άρχισε η εξάπλωση τους στη χερσόνησο μας.

Άζρος : Ασημένια πρόχους (4ος αι. π.Χ,)

Στον Πεντάλοφο όλοι ισχυρίζονται την Κωνσταντινουπολί-τικη καταγωγή τους (εφημερίδα "Εδώ Πεντάλοφος" φ. 9, σελ. 2). Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1920, ήταν έδρα Δημαρχίας. Στο Δήμο Πενταλόφου υπαγόταν η Παλαίστρα, το Δρέπανο, η Μπάρα και η Γιαλιά. Το τοπωνύμιο Μπάρα είναι ηπειρωτικής προελεύσεως και υπάρχουν ομώνυμα χω- ριά στην Ήπειρο μέχρι σήμερα, ενώ οι κάτοικοι της Παλιάς ήταν από τα μέρη της Στράντζας Ανατολικής Θράκης.

Στα 1919 ο πληθυσμός ήταν 900 άτομα. Η αντίστροφη μέτρηση για το χωριό άρχισε με την οριοθέτηση της μεθορίου. Τα χωράφια έμειναν στη Βουλγαρική πλευρά και οι ντόπιοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Το 1928 απόμειναν 44 κάτοικοι και το 1937 έφυγαν και οι τελευταίοι. Από τη διάλυση της Γιαλιάς και της Μπάρας δημιουργήθηκαν νέα χωριά: η Ελιά, το Σπήλαιο, η Πλάτη.

Ορεστιάδα : Ξίφος με ελαφαντοστέινη λαβή

Πρέπει να σημειώσουμε πως στη Μπάρα υπήρχε εκκλησία του Αη-Γιώργη ενώ, στη Γιαλιά υπήρχε εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, χτισμένη πριν το 1880. Επίσης, υπήρχε δάσκαλος, που τον πλήρωνε το χωριό. Εντύπωση προκαλεί η τοπική αυτοδιοίκηση, όπου εκτός από τον πρόεδρο που διόριζαν οι Τούρκοι, τους υπόλοιπους επτά δημογέ- ροντες τους διάλεγαν οι ίδιοι. Αυτοί ήταν σωματώδεις και από ευκατάστατες οικογένειες ("Ενδοχώρα", τ 20/1991, σελ. 32 -34).

Στο Θεραπείο, Ρωμαϊκά λουτρά και ιαματικές πηγές βρίσκονταν δυτικά του χωριού. Όμως σκεπάστηκαν, γιατί οι Τούρκοι που προσέρχονταν λεηλατούσαν την περιοχή. Αργότερα οι χριστιανοί άνοιγαν λάκκους σε μια πλαγιά και έκαιγαν ξύλα. Πάνω στα κάρβουνα άπλωναν χόρτα και ξάπλωναν οι άρρωστοι όσο άντεχαν. Επειδή αρκετοί γιατρεύονταν ονομά- στηκε θεραπείον.

Ορεστιάδα : Στρατιωτικά σανδάλια
που βρέθηκαν στον τύμβο δίπλα στο
εργοστάσιο ζάχαρης

Στην Μηλιά υπάρχει μια μεγάλη σπηλιά και βρέθηκε ένα αργυρό (ασημένιο) θασιακό τετράδραχμο του 2ου π.Χ. αιώνα. Το νόμισμα αυτό δείχνει τον εμπορικό δρόμο που ακολουθούσαν οι αρχαίοι. Όπως είναι γνωστό, ο Έβρος ποταμός ήταν πλωτός αλλά και ο Άρδας.

Στον Άρζο, σε ανασκαφή τύμβου, βρέθηκαν χάλκινο κρά-νος (περικεφαλαία) και χάλκινη ραμφόστομη οινοχόη, χάλκινος μικρός κάδος, χάλκινη λεκάνη, καθώς και ασημένια: κάλυκα, πρόχους, οινοχόη (κανάτα με λαβή) και κύπελλα. Ο τύμβος χρονολογείται με βάση πήλινο λύχνο στον 4ο π.Χ. αιώνα. Τα αντικείμενα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής, στην προθήκη 4. 

Τέλος στην Ορεστιάδα βρέθηκαν στρατιωτικά σανδάλια και ξίφος, με ελεφαντοστεϊνη λαβή.